Trong thời gian gần đây, sự tấn công của bọ cánh cứng đã lan rộng, đặc biệt là trong khu vực trồng cây dừa ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Nhận thức được tình hình này, Bọ Cánh Cứng sẽ cung cấp hướng dẫn cho người dân về các biện pháp phòng trừ và thuốc trị bọ cánh cứng hại dừa hiệu quả và đồng thời tiết kiệm chi phí.

Tình hình lây lan bọ dừa hiện nay

Bọ dừa gây hại cho cây dừa (có tên khoa học là Brontispa sp.), thuộc họ Aùnh kim (Chrysomelidae), Bộ cánh cứng (Coleoptera), là một loài côn trùng di chuyển và phát tán rất nhanh. Sau khi chúng được phát hiện trên cây dừa và cây cau kiểng tại thị xã Sa Đéc vào tháng Tư năm 1999, chỉ sau hơn một năm (vào tháng 7/2000), chúng đã lan rộng đến 18/21 tỉnh thành của Nam Bộ.

Và trong khoảng một năm sau đó (tháng 8/2001), chúng đã lan ra toàn bộ 30 tỉnh thành từ Quảng Nam trở đi, gây nhiễm cho 2.318.192 cây dừa và 8.113 cây cau kiểng. 

Gần một năm sau đó, số cây dừa bị nhiễm ở khu vực này đã tăng lên đến 5.665.340 cây (tăng gần 2,4 lần), và số cây kiểng thuộc họ Cau dừa (Palmae) và họ Thiên tuế (Cycadaceae) bị nhiễm đã lên đến 12.857 cây (tăng khoảng hơn 1,5 lần).

Nếu xem xét mức độ thiệt hại, mỗi lá đọt bị bọ gây hại được coi là cấp 1, thì mức độ tổn thất phổ biến của cây dừa thường nằm trong khoảng cấp 4 đến cấp 6. Có rất nhiều cây hiển ra hiện tượng bị nhiễm lại, và một số cây bị tổn thất nặng không có khả năng phục hồi.

Đặc điểm về hình thái và sinh học

Con trưởng thành của loài bọ này có đầu nhỏ màu đen, cánh cứng và có chút ánh kim. Khoảng 2/3 chiều dài cánh phía sau màu đen, phần gốc của cánh và ngực màu nâu. Tổng thể, cơ thể chia thành ba phần: đầu màu đen, phần giữa màu vàng và phần đuôi màu đen.

Con trưởng thành có chiều dài khoảng 8-12 mm và chiều rộng khoảng 2-3 mm. Chúng di chuyển nhanh và có hai râu trên đầu, luôn nghiêng khi di chuyển. Tuổi thọ của con trưởng thành có thể kéo dài lên đến hai trăm ngày.

Con cái đẻ trứng vào các kẽ lá của đọt non chưa nở (một con cái có thể đẻ lên đến 120 trứng). Trứng hình bầu dục dài khoảng 1,5 mm. Trứng được đặt thành từng cụm (khoảng 2-5 quả) kết dính với nhau và gắn chặt vào bề mặt lá, thời gian nở của giai đoạn trứng kéo dài khoảng 5 ngày.

Khi ấu trùng mới nở (bọ non), chúng có màu trắng ngà (vàng nhạt), sau đó chuyển sang màu vàng nâu. Ấu trùng dài khoảng 8-9 mm, có kích thước đầu chân lớn, thân hơi dẹp và hẹp dần từ ngực đến đuôi, có nhiều lông nhỏ trên thân, di chuyển chậm và sợ ánh sáng. Thời gian phát triển của ấu trùng kéo dài khoảng một đến gần một tháng rưỡi.

Ấu trùng nằm trong các kẽ lá để hóa nhộng (nhộng nằm kề ấu trùng và con trưởng thành), sau khoảng một tuần hóa thành nhộng thì chúng phát triển thành con trưởng thành.

Mức độ và đặc điểm gây hại

Cả ấu trùng và trưởng thành sống trong các kẽ lá của đọt non (khi lá chưa nở). Chúng ăn phấn bì của lá tạo ra các vết nâu đen song song với gân lá. Chúng phân ra phấn màu vàng đậm lên bề mặt lá nơi chúng đang ở, giống như một lớp bột phấn phủ trên lá và cơ thể của chúng. Khi mở ra kẽ lá, nếu không chú ý, ấu trùng có thể tự rơi xuống đất vì cơ thể dính một lớp phấn. 

Nếu gặp mưa hoặc độ ẩm cao, lớp phấn tạo ra một môi trường dơ bẩn nơi chúng “cư trú”. Nếu bị hại nặng, toàn bộ lá đọt sẽ trở thành màu nâu đen (trừ gân lá vẫn xanh). Khi đọt mọc ra, lá bị chết và rụng xuống, thường những lá chết ở phía dưới gốc của tầu lá dừa bị hại nặng hơn.

Khi đọt mở ra, con trưởng thành di chuyển xuống cuống lá hoặc cạnh lá, và khi lá đọt mới mọc, chúng lại di chuyển và gây hại. Ấu trùng thường gây hại nhiều hơn so với con trưởng thành. 

Nếu mật độ bọ cao và cây bị hại nặng, lá non mới mọc cũng sẽ bị chết. Nếu không kiểm soát kịp thời, cây dừa sẽ bị còi cọc, suy giảm, có thể gây năng suất thấp, thậm chí có thể chết do mất lá để tham gia vào quá trình quang hợp tạo ra vật chất hữu cơ nuôi cây.

Cây dừa tơ thường bị bọ gây hại nhiều hơn cây già. Khi tầu lá bị hại, quả dừa tại vị trí đó thường nhỏ, dễ rụng, hoặc không đạt được.

Loài bọ dừa này thường xuất hiện và gây hại nhiều trong mùa khô hơn mùa mưa. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh, ngoài cây dừa, bọ còn gây hại trên 17 loài cây thuộc họ Cau dừa và một loài cây thuộc họ Thiên tuế. 

Trong đó, có thể kể đến cây Cau bụng, cây Cau vàng, cây Cau trắng, cây Cau đỏ, cây Cau vua, cây Chà là …

Biện pháp phòng trừ bọ dừa gây hại cho cây dừa

Xử lý bọ cánh cứng gây hại cho cây dừa không phải là công việc khó khăn, vì chúng rất nhạy cảm với các loại thuốc trừ sâu. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả an toàn và kinh tế cao, việc lựa chọn phương pháp phù hợp với điều kiện cụ thể từng vùng là điều cần phải cân nhắc. Do đó, để giảm thiểu tác động của bọ, cần phải áp dụng một sự kết hợp của nhiều biện pháp. Dưới đây là một số biện pháp chính:

Kiểm tra định kỳ đọt non

Kiểm tra định kỳ đọt non của cây dừa và các loại cây thuộc họ Cau dừa như cau champane, cọ cảnh, đủng đỉnh, dừa nước… và cây thiên tuế (họ thiên tuế), để phát hiện và loại bỏ bọ trước khi chúng lan rộng đến các cây khác và các vườn lân cận.

Đối với những cây bị hại nặng và mật độ bọ cao, nếu có thể, nên cắt bỏ các đọt non và đốt cháy để tiêu diệt triệt để cả con trưởng thành, bọ non, nhộng và trứng.

Sử dụng thuốc trị bọ cánh cứng hại dừa

Hầu hết các loại thuốc trừ sâu thông thường hiện nay đều có thể tiêu diệt được bọ cánh cứng, tùy thuộc vào tình hình cụ thể mà lựa chọn loại thuốc và phương pháp sử dụng phù hợp. Đối với các cây thấp, việc phun xịt thuốc đặc trị bọ cánh cứng hại dừa trực tiếp vào đọt non có thể dễ dàng thực hiện, có thể sử dụng các loại thuốc như Cyperan 10EC, Padan 95SP, Karate 2,5EC, Bassa 50ND…

Đối với các cây cao, việc phun xịt từ dưới lên gặp nhiều khó khăn, có thể sử dụng các loại thuốc trong túi lọc như Vicarp 95 BHN, Diaphos 10H, Vinetox 95 BHN bằng cách nhét gói thuốc vào đọt non, hoặc sử dụng thuốc Actara 25WG bơm vào thân cây để tiêu diệt bọ trong các đọt non.

Do đó, trước khi vận chuyển cây dừa giống và các loại cây thuộc họ cau dừa và thiên tuế từ vùng này sang vùng khác, cần kiểm tra kỹ các đọt lá, nếu phát hiện có bọ, phải tiến hành phun xịt thuốc ngay tại chỗ, tránh để bọ lan rộng sau này sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng trong công việc phòng trừ.

Bọ cánh cứng gây hại cho cây dừa là loài có khả năng di chuyển và phát tán rất nhanh, cũng như khả năng tái nhiễm trở lại các cây đã được phòng trừ. Do đó, để có hiệu quả cao trong công tác phòng trừ, việc kết hợp nhiều biện pháp bảo vệ như thuốc trị bọ cánh cứng hại dừa một cách hợp lý và triển khai đồng loạt trên diện rộng là điều cần thiết.